Waarom bomen hun bladeren laten vallen
Wanneer de herfst inzet, lijken veel bossen in een paar weken tijd te veranderen in een zee van kleuren. Kort daarna vallen de bladeren massaal op de grond. Dit is geen teken van zwakte, maar een uitgekiende overlevingsstrategie van loofbomen. Door hun bladeren los te laten, beschermen bomen zich tegen droogte, kou en schade door sneeuw en wind.
Bladeren verdampen water via talrijke huidmondjes. In de zomer is dat nuttig om voedingsstoffen op te nemen uit de bodem. In de herfst neemt de hoeveelheid licht af en wordt de bodem kouder, waardoor water moeilijker beschikbaar is. Zouden bomen hun bladerdak houden, dan verliezen ze te veel water en lopen ze risico op uitdroging.
De rol van licht, temperatuur en daglengte
Voor bomen is vooral de lengte van de dag een belangrijk signaal. Kortere dagen vertellen de boom dat de ongunstige periode eraan komt. Hormonen in de boom activeren dan een proces waarin bladeren langzaam worden afgesloten van de sapstroom. Tegelijkertijd worden waardevolle stoffen zoals stikstof en suikers uit het blad terug naar takken en stam getransporteerd.
De dalende temperatuur versterkt dit effect. Bij de eerste nachtvorst is het proces vaak al ver gevorderd. Toch is vorst op zich niet nodig om bladval in gang te zetten. Zelfs bij een zacht najaar reageren bomen vooral op daglengte en hormoonveranderingen.
Wat er in het blad zelf gebeurt
Veranderende kleuren als signaal
De bekende herfstkleuren ontstaan doordat de boom chlorofyl, het groene bladpigment, afbreekt en hergebruikt. Andere pigmenten worden dan zichtbaar. Gele en oranje tinten komen van carotenoïden, rood en paars van anthocyanen. Deze kleuren kunnen helpen om het blad nog even te beschermen tegen fel licht, zodat de boom meer voedingsstoffen kan terugwinnen voordat het blad loslaat.
De vorming van de kurklaag
Op de overgang tussen bladsteel en tak ontstaat een dunne laag kurkcellen. Deze laag onderbreekt stap voor stap de sapstroom. Uiteindelijk wordt de verbinding zo zwak dat het blad bij de eerste sterke windvlaag loskomt. De kurklaag sluit meteen de wond af, zodat er geen ziekteverwekkers of schimmels de tak kunnen binnendringen.
Hoe vallende bladeren het bosleven ondersteunen
Een tapijt van bladeren is veel meer dan alleen rommel op de bosbodem. De gevallen bladeren vormen een isolerende laag die de bodem beschermt tegen extreme kou en uitdroging. Onder dit bladerdek blijft de temperatuur stabieler en kunnen bodemorganismen actief blijven tijdens de winter.
Wormen, pissebedden, duizendpoten en talloze insectenlarven voeden zich met het afbrekende blad. Schimmels en bacteriën breken de bladresten verder af tot humus. Zo komen voedingsstoffen zoals stikstof, fosfor en kalium weer beschikbaar voor plantenwortels. De bladeren die in de herfst vallen, vormen dus de meststof voor de lente erna.
Ook grotere dieren profiteren. Egels, muizen en amfibieën gebruiken bladerhopen als schuilplaats en overwinteringsplek. Bladval is daardoor niet alleen een strategie van de boom zelf, maar een motor voor het hele bosecosysteem.
