Wat is marcescentie bij eiken precies?
Wie in de winter door een loofbos wandelt, ziet het meteen: waar de meeste bomen kaal zijn, hangen aan jonge eiken nog dorre, bruine bladeren. Dit verschijnsel heet marcescentie. De bladeren sterven af in de herfst, maar vallen niet meteen op de grond. In plaats daarvan blijven ze de hele winter aan de takken zitten, tot de nieuwe bladeren in de lente doorkomen.
Marcescentie komt vooral voor bij jonge eiken en lage takken van oudere bomen. Ook bij beuk zie je het regelmatig, maar eik is in veel Vlaamse en Nederlandse bossen de bekendste soort met dit gedrag. Het is geen teken van ziekte of verzwakking, maar een normale eigenschap van de soort.
Waarom houdt de eik zijn bladeren vast?
Bescherming tegen vraat
Een belangrijke theorie is dat de dorre bladeren jonge twijgen en knoppen beschermen tegen vraat door herbivoren zoals reeën en herten. Dorre bladeren zijn minder smakelijk en vormen een soort ritselende, stugge barrière. Vooral jonge boompjes, die nog gemakkelijk worden opgegeten, lijken hier voordeel van te hebben. Dat verklaart waarom marcescentie vooral bij jonge eiken zo duidelijk zichtbaar is.
Isolatie tegen kou en uitdroging
Een tweede mogelijke functie is bescherming tegen koude wind en uitdroging. De dode bladeren vormen een dun schild rond de knoppen, waardoor extreme vorst en droge wind minder direct invloed hebben. In streken met wisselende winters kan dit helpen om vroege knoppen beter te laten overleven.
Voedselstoffen op het juiste moment
Door bladeren langer vast te houden, stelt de eik het moment van bladval soms uit tot het vroege voorjaar. Wanneer de bladeren dan uiteindelijk afvallen, komen de verterende bladeren precies op tijd om de groei van nieuwe wortels en scheuten te ondersteunen. De vrijgekomen voedingsstoffen belanden dan als een geconcentreerde laag rond de stam.
Wat betekent dit voor dieren in het bos?
Schuilplaatsen en nestmateriaal
Dorre eikenbladeren die in de winter blijven hangen, zorgen voor extra structuur in de kruin. Kleine vogels zoals mezen en winterkoninkjes gebruiken deze beschutting om zich te verstoppen voor roofvogels en om minder zichtbaar te slapen. Wanneer in het voorjaar de bladeren toch loslaten, worden ze vaak gebruikt als nestmateriaal door vogels en kleine zoogdieren.
Invloed op voedsel en bodemleven
Doordat een deel van de bladeren later valt, verschuift ook de timing van het voedsel voor bodemdieren. Pissebedden, duizendpoten, wormen en talloze schimmels en bacteriën verteren de bladeren en vormen de basis van een rijk bodemleven. De gespreide bladval van eik zorgt ervoor dat er niet in één keer een dikke laag ligt, maar dat de bodem meer geleidelijk wordt gevoed.
Wat kun je zelf observeren?
Wie oplet, kan marcescentie gemakkelijk herkennen in parken, tuinen en bossen. Vergelijk jonge eiken met oudere exemplaren en let op de hoogte van de takken met dor blad. Je zult zien dat vooral de lagere takken en jonge bomen het sterkst opvallen. Door gedurende de winter meerdere keren hetzelfde stukje bos te bezoeken, kun je volgen wanneer de dorre bladeren uiteindelijk loslaten en hoe snel de bodem eronder verandert. Zo ontdek je dat een dood ogend blad aan een eik in de winter een actieve rol speelt in het ecosysteem.
